In 2014 gingen Erfgoedcel Brugge en de consulent religieus erfgoed van start met een meerjarenproject rond de erfgoedcollecties in de Brugse kerken. Vrijwilligers werden opgeleid om mee te werken aan de opmaak van digitale erfgoedinventarissen.
De Sint-Jakobskerk is één van de zeven historische kerken in de Brugse binnenstad. De kerk bezit een uitzonderlijk rijke collectie, die acht eeuwen overschrijdt. De digitale inventaris met maar liefst 565 erfgoedobjecten is nu online raadpleegbaar. Maak hier kennis met enkele hoogtepunten:
Beeld van de heilige Jacobus de Meerdere
De Brugse Sint-Jakobskerk ligt op de pelgrimsroute naar Santiago de Compostella. Naast relieken van de heilige kon een beeld in de kerk uiteraard niet ontbreken. Deze sculptuur, van omstreeks 1480, werd pas in de 20ste eeuw door een parochiaan geschonken. Een eerder beeld verdween wellicht tijdens de Franse revolutie.
Dit beeld in natuursteen bezit nog zijn originele polychromie (veelkleurige beschildering).
De heilige is duidelijk herkenbaar als apostel (blootsvoets en met een open bijbel), maar ook als pelgrim (pelgrimshoed met schelpen op de rand, pelgrimsstok, een kalebas op zijn schouder en de reistas). Opmerkelijk is het verschil in verhouding tussen de heilige en het kleine biddende koppel aan zijn voeten.
1/10
Drieluik van de Verheerlijking van Maria
Dit is één van de vijf kunstwerken in de Sint-Jakobskerk die op de Topstukkenlijst van de Vlaamse Gemeenschap staat. Het 16de eeuwse drieluik is van de hand van een anoniem Brugs schilder, gekend als de Meester van het Heilig Bloed.
Op het middenpaneel wordt Maria met kind Jezus omgeven door haar ouders Anna en Joachim. Daaronder dragen mannelijke en vrouwelijke profeten sierlijke banderollen met tekst om zich heen. De zijluiken tonen twee verschijningen van Maria: enerzijds aan keizer Augustus, anderzijds aan Johannes de Evangelist op het eiland Patmos.
Het drieluik was afkomstig uit het Brugse minderbroederklooster. Met de Franse revolutie werd hun orde afgeschaft en klooster gesloten, waardoor het terechtkwam in deze kerk.
2/10
Grafplaat Cathelyne d'Ault
De Sint-Jakobskerk bezit nog verschillende koperen grafplaten. Terwijl de grafplaten in de 14de eeuw nog versierd zijn met Bijbelse figuren, neemt vanaf de 16de eeuw de overledene een belangrijker plaats in. Deze grafplaat toont een voorstelling van zogenoemde 'sprekende doden'.
In dit gesprek - weergegeven in sierlijk uitwaaierende banderollen - wordt de vroegtijdige dood van Cathelyne d'Ault verhaald. Het overleden meisje draagt een prachtig vormgegeven bruiloftskroon. Ze is in het gezelschap van haar broer en haar engelbewaarder. Haar diepbedroefde broer vertelt dat zijn zus een stralende bruid had kunnen zijn. Zij antwoordt hem dat God alles best beschikt, waarop de engel bevestigt dat Christus haar nu als zijn bruid heeft gekozen.
3/10
Paramenten
Paramenten is een verzamelnaam voor een ensemble liturgische gewaden zoals de kazuifel, dalmatiek en koorkap, alsook hun toebehoren: de stola, manipel, kelkvelum, schoudervelum, palla, bursa en antependium.
Deze ensembles werden uitgevoerd in dezelfde stof en liturgische kleur, en dit volgens richtlijnen van de katholieke kerk. Kostbare stoffen zoals fluweel, damast en brokaat werden versierd met zilver- en gouddraad, borduurwerk en diverse accessoires.
Na het tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) geraakte veel oude paramenten in onbruik. In het beste geval werden ze bewaard, maar vaak verdwenen ze uit de kerk.
Brugge telde in de 19de eeuw tientallen ateliers waar religieus textiel werd vervaardigd.
4/10
Paramenten van het Antoniusbeeld
Reeds in de middeleeuwen was het de gewoonte om op bepaalde feestdagen, en zeker met processies, heiligenbeelden aan te kleden. Dit beeld van de heilige Antonius van Padua bezit een hele garderobe, en dit afgestemd op de kleuren van de liturgie tijdens de diverse periodes van het kerkelijk jaar. Vaak werden deze miniatuurversies van religieuze gewaden uitgevoerd door parochianen, gebruik maken van luxueuze stoffen (fluweel, brokaat) en een gedetailleerde afwerking (borduurwerk, franjes in metaaldraad).
Om het aan- en uitkleden te vergemakkelijken bestaat het Jezuskleed uit het eigenlijk kleed en een afzonderlijke mouw. Het afneembaar Kindje Jezus zit met een pin vast in de hand van de heilige.
5/10
Miskelk Albert Claesman
Deze fraai vervaardigde barokke kelk werd geschonken door Albert Claesman (+1750), getuige hiervan is zijn wapenschild op de voet.
Deze Bruggeling was burgemeester van het Brugse Vrije en baron van Male. Het gelijknamig kasteel was zijn zomerresidentie. In de wintermaanden verbleef Claesman in zijn stadspaleis, vlakbij de Sint-Jakobskerk gesitueerd en nu gekend als het Conservatorium.
De merktekens op de kelk verwijzen naar de Brugse zilversmid François Rielandt en het jaar van uitvoering, nl. 1741-1742. De Sint-Jakobskerk bewaart ook het rouwbord (obiit) van Albert Claesman.
6/10
Vastenbord
De katholieke kerk organiseerde op regelmatige tijdstippen doorheen het kerkelijk jaar momenten van vasten en onthouding. De bekendmaking van dergelijke vastendagen gebeurde met aankondigingsborden die naast de preekstoel of in het portaal een plaats kregen.
Dit bord dateert van het begin van de 20ste eeuw en is drietalig. Veel Bruggelingen waren dan ook Franssprekend, maar ook de Engelsen waren toen goed vertegenwoordigd. De aandachtige lezer zal opmerken de Nederlandstaligen enkel moeten vasten, terwijl de Frans- en Engelstaligen zich daarbij ook nog moeten onthouden.
7/10
Wapenkabinet de Gros
De Sint-Jakobskerk herbergt vele wapenborden, maar ook twee wapenkabinetten.
In de begrafenisstoet van een edelman werden diverse statussymbolen meegedragen: zijn helm, schild, wapenrok, handschoenen, zwaard en sporen. Na de uitvaart werden deze op een paneel geplaatst en in de kerk opgehangen als postume hulde. Deze zaken waren echter moeilijk te onderhouden, waardoor men overging naar houten beschilderde replica’s.
Vanaf de 18de eeuw worden wapenkabinetten vervangen door wapenborden (obiit) waarop enkel het wapenschild en de overlijdensdatum zijn geschilderd.
Dit wapenkabinet uit het begin van de 17de eeuw is van de Brugse familie de Gros, die hoge functies bekleedde aan het Bourgondische hof.
8/10
Madonna met Kind
Deze tondo (rond kunstwerk in reliëf) met de afbeelding Maria met Kind komt uit het beroemde keramiekatelier van de familie Della Robbia in Firenze. Het centrale medaillon zit gevat in een krans versierd met loofwerk, vruchten en bloemen.
Het kunstwerk werd gemaakt in opdracht van Tommaso Portinari, de directeur van de Brugse de Medici-bank, en dit ter versiering van zijn privékapel in de Sint-Jakobskerk. Het is een blijvende getuige van de hechte banden in de 15de eeuw tussen Firenze als bankierscentrum van Europa en de havenstad Brugge.
Dit kunstwerk is ook opgenomen op de Topstukkenlijst van de Vlaamse Gemeenschap.
9/10
Preekstoel
Op dit meubel werd de preek gehouden; het moest dus imponeren. Na het Concilie van Trente (1545-1563) kreeg de preekstoel een prominente plaats aan de zuidkant van het schip.
Deze houten preekstoel is een knap staaltje baroksculptuur: het duurde vier jaren voor dit meesterwerk van Joos Vlaemynck klaar was. De kuip wordt onderstut door de toen vier gekende werelddelen: Azië, Amerika, Afrika en Europa. Elk werelddeel is voorgesteld als een figuur in typische klederdracht, telkens geflankeerd door een dier eigen aan het continent.
Het meubel werd geschonken door Jan Baptist Cobrysse, burgemeester van het Brugse Vrije (1637-1688).
10/10
